Wolfgang Munchau
Όποιοι κι αν είναι οι λόγοι για την ένταξη της Βρετανίας στην Ε.Ε., εγώ κατέληξα την προηγούμενη εβδομάδα ότι αποκλείεται να είναι οικονομικοί. Μήπως έγινα κι εγώ ευρωσκεπτικιστής; Τουναντίον. Παραμένω αμετανόητος φανατικός υπερασπιστής της Ε.Ε.
Διαφέρω, όμως, από πολλούς φιλοευρωπαίους στη Βρετανία επειδή απλούστατα δεν θεωρώ ότι υπάρχει οικονομικό επιχείρημα γι' αυτήν τη θέση ή μάλλον διότι θεωρώ ότι δεν υπάρχει κανένα λογικό επιχείρημα. Σε αυτό το θέμα συμπεριφέρομαι μάλλον σαν 6χρονο παιδί. Θέλω την Ε.Ε. απλώς επειδή τη θέλω. Ίσως να είναι θέμα κουλτούρας, ίσως επειδή ως ξένη γλώσσα στο σχολείο επέλεξα τα
Λατινικά, ίσως επειδή ταξίδεψα στο εξωτερικό στα νεανικά μου χρόνια, ή ίσως να με επηρεάζει ακόμα μία γνωριμία που έχει ξεχαστεί εδώ και χρόνια. Δεν έχω ιδέα. Ό,τι και να με έκανε φιλοευρωπαίο πριν από μερικές δεκαετίες, σίγουρα δεν ήταν η προσδοκία για οφέλη στην παραγωγικότητα από την ενιαία αγορά.
Υπάρχει μεγάλη διαφορά στο γιατί είμαστε αυτοί που είμαστε και στο πώς δικαιολογούμε αυτήν τη θέση μας αργότερα. Στη δεκαετία του 1980, οι φιλοευρωπαίοι μπορούσαν να αποστομώσουν έναν ευρωσκεπτικιστή μέσα σε λίγα λεπτά με το ακλόνητο επιχείρημα ότι η Ε.Ε. έφερε την ειρήνη. Ποιος θα μπορούσε να είναι ενάντια στην ειρήνη; Με τον καιρό, το επιχείρημα αυτό δεν ήταν αρκετό και τότε οι φιλοευρωπαίοι στράφηκαν στην οικονομική επιχειρηματολογία.
Στα τέλη της δεκαετίας του 1980, επιδείκνυαν σοβαροφανείς έρευνες βάσει των οποίων ήταν αδιαμφισβήτητο ότι η ενιαία αγορά θα έφερνε άνοδο του ΑΕΠ κατά 2%. Ποιος είναι ενάντια σε περισσότερα πλούτη; Βεβαίως, όλα ήταν χαζομάρες, αλλά αρκετά πειστικά για κάποιο χρονικό διάστημα.
Όταν ξεκίνησε η συζήτηση για το ευρώ, έγινε ακριβώς το ίδιο. Μόνο με οικονομικά επιχειρήματα δεν μπορούσε να δικαιολογήσει κανείς το ευρώ. Αυτό, όμως, δεν σταμάτησε τους υποστηρικτές του. Η Ιστορία της Ε.Ε. βρίθει οικονομικών λαθών. Θυμάστε τον μηχανισμό συναλλαγματικών ισοτιμιών;
Όταν υποτιμάς την ένταξη στην Ε.Ε. μόνο σε οικονομική συζήτηση, τότε είναι βέβαιο ότι θα καταλήξεις στο σημείο όπου βρίσκεται τώρα η Βρετανία. Εάν σχηματίσεις άποψη για την Ε.Ε. στη βάση μιας ανάλυσης εσόδων-εξόδων, τότε μπορεί να καταλήξεις στο ότι δεν υπάρχουν πλεονεκτήματα. Αυτό είναι ακόμη πιο έντονο για όσους προέρχονται από μία μεγάλη χώρα με συγκριτικά μικρή βιομηχανική βάση, που είναι καθαρός χρηματοδότης του ευρωπαϊκού προϋπολογισμού, ενώ παραμένει εκτός ευρωζώνης. Δεν είναι τυχαίο, για παράδειγμα, ότι έχουμε αυτήν τη συζήτηση στη Βρετανία και όχι στο Βέλγιο.
Οι φιλοευρωπαίοι πληρώνουν το τίμημα επειδή δεν έδωσαν σημασία στα μη ορθολογικά επιχειρήματα για την ένταξη. Εάν βασιστεί κανείς μόνο στον ορθολογισμό, τότε θα δει ότι για την κοινή γνώμη η ένταξη σε μία συμμαχία δείχνει λογική μόνο όταν τα πλεονεκτήματα είναι σαφή και εγκαταλείπει τη συμμαχία όταν τα επιχειρήματα δεν είναι συγκεκριμένα. Χωρίς συναισθηματισμούς, είναι πολύ δύσκολο να υπερασπιστεί κανείς την Ε.Ε. ως θεσμικό πλαίσιο που θα κρατήσει εσαεί.
Γιατί λοιπόν επέτρεψαν οι φιλοευρωπαίοι να εγκλωβιστούν σε αυτήν την παγίδα κάλπικης λογικής; Πιστεύουν πραγματικά ότι η ενιαία αγορά έφερε αυτά τα οφέλη; Είναι άραγε τόσο υπέροχο για το City του Λονδίνου να γίνει το χρηματοοικονομικό κέντρο κάποιου άλλου; Ή μήπως πιστεύει κανείς ότι θα μπορούσε να σχηματίσει όλη την Ευρώπη με το καλούπι της Θάτσερ ή του Μπλερ;
Ενδεχομένως οι φιλοευρωπαίοι να κατέληξαν πριν από καιρό στο ότι ο καλύτερος τρόπος να κερδίσουν τη μάχη ενάντια στους ευρωσκεπτικιστές θα ήταν να φανούν ρεαλιστές. Έτσι, απέφυγαν τη συζήτηση για ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, την κοινή υπηκοότητα και όλα τα τελετουργικά που μπορεί να βρει κάποιος στους προάγγελους των ευρωπαϊκών συνθηκών. Αυτές οι σκέψεις, όμως, είχαν σημασία. Όχι με τη νομική έννοια, αλλά επειδή εκφράζουν ένα συναίσθημα και οδηγούν σε μία κατεύθυνση. Εάν δεν μοιράζεται κανείς αυτό το συναίσθημα, τότε είναι πιθανότερο να συμφωνήσει στο διαζύγιο, καθώς δεν υπάρχει πλέον το όραμα για ένα κοινό πεπρωμένο.
Γι' αυτόν τον λόγο θα ήμουν πολύ προσεκτικός στην ανάγνωση των συμπερασμάτων από την πρόσφατη δημοσκόπηση του Pew Research, η οποία δείχνει ότι η κοινή γνώμη είναι ακόμα λιγότερο θετική για την Ε.Ε. στη Γαλλία από ό,τι στη Βρετανία. Μη νομίσετε ότι και οι Γάλλοι είναι έτοιμοι να βγουν εκτός Ε.Ε. Είναι σαφές ότι ο ευρωσκεπτικισμός αυξάνεται και στη Γαλλία, αλλά η στήριξη της Ε.Ε. και των θεσμών της έχουν πιο βαθιές συναισθηματικές ρίζες . Η Γαλλία ήταν ιδρυτικό μέλος της Ε.Ε. Μέσω του ευρώ και του ευρωπαϊκού διαβατηρίου η Ε.Ε. έγινε μέρος της καθημερινότητας.
Υπάρχει ένας σαφής και υπαρκτός κίνδυνος οι Ευρωπαίοι να στραφούν μακριά από την Ευρώπη εάν συνεχιστεί το μπαράζ των κακοδιαχειρίσεων στην κρίση. Το κοινό αίσθημα στη Βρετανία, όμως, απέχει πολύ από εκείνο στην ηπειρωτική Ευρώπη.
Εάν πρέπει να βρεθεί ένα ορθολογικό επιχείρημα υπέρ της ένταξης στην Ε.Ε., τότε πιθανότατα το καλύτερο είναι να επικεντρωθεί κάποιος στην πολιτική και όχι στην οικονομία. Τα κράτη-μέλη της Ε.Ε. μοιράζονται κοινές αξίες και κοινά συμφέρονται που χρήζουν διεθνούς εκπροσώπησης και εφαρμογής. Το καλύτερο ορθολογικό επιχείρημα, κατά συνέπεια, είναι το όραμα της Ε.Ε. ως υπερδύναμης - σε αντίθεση με την Ε.Ε. υπερκράτος.
Σαφώς υπάρχουν πανευρωπαϊκά συμφέροντα που διακυβεύονται σε έναν κόσμο με πολλές αναδυόμενες βιομηχανικές δυνάμεις. Η Ε.Ε. θα ήταν πολύ πιο σταθερός και ικανός εταίρος για τις ΗΠΑ και τη Ρωσία από ό,τι μία πολυπληθής ομάδα μεσαίων κρατών μελών. Εάν κάποιος αναζητά ορθολογικά επιχειρήματα για την Ε.Ε., το καλύτερο είναι να κοιτάξει στη βάση της πολιτικής ισχύος και όχι της οικονομικής αποδοτικότητας.
Ακόμη κι έτσι, όμως, θα πρέπει να υπάρξει κάποια αίσθηση «ευρωπαϊσμού» στην υπηκοότητα. Πώς, όμως, οι ίδιοι άνθρωποι που στο παρελθόν προσπαθούσαν να αποφύγουν αυτό ακριβώς το επιχείρημα θα καταφέρουν ξαφνικά να παρουσιάσουν μία επιχειρηματολογία που να απευθύνεται στη λογική αλλά και στο συναίσθημα εν όψει του δημοψηφίσματος; Αδυνατώ να καταλάβω.
Όποιοι κι αν είναι οι λόγοι για την ένταξη της Βρετανίας στην Ε.Ε., εγώ κατέληξα την προηγούμενη εβδομάδα ότι αποκλείεται να είναι οικονομικοί. Μήπως έγινα κι εγώ ευρωσκεπτικιστής; Τουναντίον. Παραμένω αμετανόητος φανατικός υπερασπιστής της Ε.Ε.
Διαφέρω, όμως, από πολλούς φιλοευρωπαίους στη Βρετανία επειδή απλούστατα δεν θεωρώ ότι υπάρχει οικονομικό επιχείρημα γι' αυτήν τη θέση ή μάλλον διότι θεωρώ ότι δεν υπάρχει κανένα λογικό επιχείρημα. Σε αυτό το θέμα συμπεριφέρομαι μάλλον σαν 6χρονο παιδί. Θέλω την Ε.Ε. απλώς επειδή τη θέλω. Ίσως να είναι θέμα κουλτούρας, ίσως επειδή ως ξένη γλώσσα στο σχολείο επέλεξα τα
Λατινικά, ίσως επειδή ταξίδεψα στο εξωτερικό στα νεανικά μου χρόνια, ή ίσως να με επηρεάζει ακόμα μία γνωριμία που έχει ξεχαστεί εδώ και χρόνια. Δεν έχω ιδέα. Ό,τι και να με έκανε φιλοευρωπαίο πριν από μερικές δεκαετίες, σίγουρα δεν ήταν η προσδοκία για οφέλη στην παραγωγικότητα από την ενιαία αγορά.
Υπάρχει μεγάλη διαφορά στο γιατί είμαστε αυτοί που είμαστε και στο πώς δικαιολογούμε αυτήν τη θέση μας αργότερα. Στη δεκαετία του 1980, οι φιλοευρωπαίοι μπορούσαν να αποστομώσουν έναν ευρωσκεπτικιστή μέσα σε λίγα λεπτά με το ακλόνητο επιχείρημα ότι η Ε.Ε. έφερε την ειρήνη. Ποιος θα μπορούσε να είναι ενάντια στην ειρήνη; Με τον καιρό, το επιχείρημα αυτό δεν ήταν αρκετό και τότε οι φιλοευρωπαίοι στράφηκαν στην οικονομική επιχειρηματολογία.
Στα τέλη της δεκαετίας του 1980, επιδείκνυαν σοβαροφανείς έρευνες βάσει των οποίων ήταν αδιαμφισβήτητο ότι η ενιαία αγορά θα έφερνε άνοδο του ΑΕΠ κατά 2%. Ποιος είναι ενάντια σε περισσότερα πλούτη; Βεβαίως, όλα ήταν χαζομάρες, αλλά αρκετά πειστικά για κάποιο χρονικό διάστημα.
Όταν ξεκίνησε η συζήτηση για το ευρώ, έγινε ακριβώς το ίδιο. Μόνο με οικονομικά επιχειρήματα δεν μπορούσε να δικαιολογήσει κανείς το ευρώ. Αυτό, όμως, δεν σταμάτησε τους υποστηρικτές του. Η Ιστορία της Ε.Ε. βρίθει οικονομικών λαθών. Θυμάστε τον μηχανισμό συναλλαγματικών ισοτιμιών;
Όταν υποτιμάς την ένταξη στην Ε.Ε. μόνο σε οικονομική συζήτηση, τότε είναι βέβαιο ότι θα καταλήξεις στο σημείο όπου βρίσκεται τώρα η Βρετανία. Εάν σχηματίσεις άποψη για την Ε.Ε. στη βάση μιας ανάλυσης εσόδων-εξόδων, τότε μπορεί να καταλήξεις στο ότι δεν υπάρχουν πλεονεκτήματα. Αυτό είναι ακόμη πιο έντονο για όσους προέρχονται από μία μεγάλη χώρα με συγκριτικά μικρή βιομηχανική βάση, που είναι καθαρός χρηματοδότης του ευρωπαϊκού προϋπολογισμού, ενώ παραμένει εκτός ευρωζώνης. Δεν είναι τυχαίο, για παράδειγμα, ότι έχουμε αυτήν τη συζήτηση στη Βρετανία και όχι στο Βέλγιο.
Οι φιλοευρωπαίοι πληρώνουν το τίμημα επειδή δεν έδωσαν σημασία στα μη ορθολογικά επιχειρήματα για την ένταξη. Εάν βασιστεί κανείς μόνο στον ορθολογισμό, τότε θα δει ότι για την κοινή γνώμη η ένταξη σε μία συμμαχία δείχνει λογική μόνο όταν τα πλεονεκτήματα είναι σαφή και εγκαταλείπει τη συμμαχία όταν τα επιχειρήματα δεν είναι συγκεκριμένα. Χωρίς συναισθηματισμούς, είναι πολύ δύσκολο να υπερασπιστεί κανείς την Ε.Ε. ως θεσμικό πλαίσιο που θα κρατήσει εσαεί.
Γιατί λοιπόν επέτρεψαν οι φιλοευρωπαίοι να εγκλωβιστούν σε αυτήν την παγίδα κάλπικης λογικής; Πιστεύουν πραγματικά ότι η ενιαία αγορά έφερε αυτά τα οφέλη; Είναι άραγε τόσο υπέροχο για το City του Λονδίνου να γίνει το χρηματοοικονομικό κέντρο κάποιου άλλου; Ή μήπως πιστεύει κανείς ότι θα μπορούσε να σχηματίσει όλη την Ευρώπη με το καλούπι της Θάτσερ ή του Μπλερ;
Ενδεχομένως οι φιλοευρωπαίοι να κατέληξαν πριν από καιρό στο ότι ο καλύτερος τρόπος να κερδίσουν τη μάχη ενάντια στους ευρωσκεπτικιστές θα ήταν να φανούν ρεαλιστές. Έτσι, απέφυγαν τη συζήτηση για ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, την κοινή υπηκοότητα και όλα τα τελετουργικά που μπορεί να βρει κάποιος στους προάγγελους των ευρωπαϊκών συνθηκών. Αυτές οι σκέψεις, όμως, είχαν σημασία. Όχι με τη νομική έννοια, αλλά επειδή εκφράζουν ένα συναίσθημα και οδηγούν σε μία κατεύθυνση. Εάν δεν μοιράζεται κανείς αυτό το συναίσθημα, τότε είναι πιθανότερο να συμφωνήσει στο διαζύγιο, καθώς δεν υπάρχει πλέον το όραμα για ένα κοινό πεπρωμένο.
Γι' αυτόν τον λόγο θα ήμουν πολύ προσεκτικός στην ανάγνωση των συμπερασμάτων από την πρόσφατη δημοσκόπηση του Pew Research, η οποία δείχνει ότι η κοινή γνώμη είναι ακόμα λιγότερο θετική για την Ε.Ε. στη Γαλλία από ό,τι στη Βρετανία. Μη νομίσετε ότι και οι Γάλλοι είναι έτοιμοι να βγουν εκτός Ε.Ε. Είναι σαφές ότι ο ευρωσκεπτικισμός αυξάνεται και στη Γαλλία, αλλά η στήριξη της Ε.Ε. και των θεσμών της έχουν πιο βαθιές συναισθηματικές ρίζες . Η Γαλλία ήταν ιδρυτικό μέλος της Ε.Ε. Μέσω του ευρώ και του ευρωπαϊκού διαβατηρίου η Ε.Ε. έγινε μέρος της καθημερινότητας.
Υπάρχει ένας σαφής και υπαρκτός κίνδυνος οι Ευρωπαίοι να στραφούν μακριά από την Ευρώπη εάν συνεχιστεί το μπαράζ των κακοδιαχειρίσεων στην κρίση. Το κοινό αίσθημα στη Βρετανία, όμως, απέχει πολύ από εκείνο στην ηπειρωτική Ευρώπη.
Εάν πρέπει να βρεθεί ένα ορθολογικό επιχείρημα υπέρ της ένταξης στην Ε.Ε., τότε πιθανότατα το καλύτερο είναι να επικεντρωθεί κάποιος στην πολιτική και όχι στην οικονομία. Τα κράτη-μέλη της Ε.Ε. μοιράζονται κοινές αξίες και κοινά συμφέρονται που χρήζουν διεθνούς εκπροσώπησης και εφαρμογής. Το καλύτερο ορθολογικό επιχείρημα, κατά συνέπεια, είναι το όραμα της Ε.Ε. ως υπερδύναμης - σε αντίθεση με την Ε.Ε. υπερκράτος.
Σαφώς υπάρχουν πανευρωπαϊκά συμφέροντα που διακυβεύονται σε έναν κόσμο με πολλές αναδυόμενες βιομηχανικές δυνάμεις. Η Ε.Ε. θα ήταν πολύ πιο σταθερός και ικανός εταίρος για τις ΗΠΑ και τη Ρωσία από ό,τι μία πολυπληθής ομάδα μεσαίων κρατών μελών. Εάν κάποιος αναζητά ορθολογικά επιχειρήματα για την Ε.Ε., το καλύτερο είναι να κοιτάξει στη βάση της πολιτικής ισχύος και όχι της οικονομικής αποδοτικότητας.
Ακόμη κι έτσι, όμως, θα πρέπει να υπάρξει κάποια αίσθηση «ευρωπαϊσμού» στην υπηκοότητα. Πώς, όμως, οι ίδιοι άνθρωποι που στο παρελθόν προσπαθούσαν να αποφύγουν αυτό ακριβώς το επιχείρημα θα καταφέρουν ξαφνικά να παρουσιάσουν μία επιχειρηματολογία που να απευθύνεται στη λογική αλλά και στο συναίσθημα εν όψει του δημοψηφίσματος; Αδυνατώ να καταλάβω.
ΠΗΓΗ: FT.com
Copyright The Financial Times Ltd. All rights reserved.
Copyright The Financial Times Ltd. All rights reserved.
http://www.euro2day.gr/ftcom_gr/194/articles/778274/ArticleFTgr.aspx
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου