διεύθυνση επικοινωνίας delios2010@gmail.com

16 Μαρ 2014

Μωρίας εγκώμιον;

Ο Ερασμος, στις αρχές του 16ου αιώνα, ανανέωνε την παράδοση που έβλεπε την πτώση του ανθρώπινου γένους να συντελείται με το παράπτωμα του Προμηθέα: «Οι απλοί άνθρωποι του χρυσού αιώνα δεν είχαν καμία επιστήμη. Ζούσαν με μόνο τους οδηγό το ένστικτο της φύσης». Δεν πρόκειται βέβαια εδώ να ασχοληθώ με τη γενεαλογία και την ιδεολογική λειτουργία αυτής της παράδοσης. Απλώς θυμίζω ότι πρόκειται για περικοπή από το Μωρίας εγκώμιον που, ανάμεσα σε άλλα, υπονοεί ότι η αξίωση: «αρχή παιδεύσεως ονομάτων επίσκεψις» δεν αποτελεί γνώρισμα των «απλών ανθρώπων», εφόσον στη θέση της ιστορικής
αντίληψης των πραγμάτων λειτουργεί οδηγητικά η ενστικτώδης φυσική τους δομή. Ετσι, η αίσθηση της «πρωτιάς» ή του «jus primae noctis» στην ιστορική διαδρομή των ιδεών βαίνει ευθέως ανάλογα προς την έλλειψη ειδικής γνώσης αυτής της διαδρομής. Απλούστερα: το αβασάνιστα λεγόμενο «για πρώτη φορά» συνιστά συνηθισμένο μοτίβο όσων δεν ενδιαφέρονται για την κυοφορία, την ανάδυση και τη σταδιοδρομία ενός ορισμένου προβληματισμού.
Θα πάρω ένα παράδειγμα από την ιστορία των ιδεών στον τόπο μας κατά τα τελευταία εξήντα χρόνια, το οποίο γνώρισε διαδοχικές χρήσεις ως πρόσφατα. Ο Ευάγγελος Λεμπέσης δημοσιεύει το 1941 στην Εφημερίδα των Ελλήνων Νομικών το δοκίμιο: «H τεραστία κοινωνική σημασία των βλακών εν τω συγχρόνω βίω» καθώς και το συμπληρωματικό κείμενο: «De imbecillitate». Χρονογράφος/επιφυλλιδογράφος της Πρωίας ο Κώστας Βάρναλης δεν έχασε την ευκαιρία. Με τρία διαδοχικά κείμενα (30, 31 Οκτωβρίου και 14 Νοεμβρίου της ίδιας χρονιάς) ο ποιητής των «Μοιραίων» αντιλαμβάνεται σε ποια ιστορική συγκυρία δημοσιεύεται το δοκίμιο του Λεμπέση. Δηλαδή, τους πρώτους μήνες της Κατοχής, η «βλακοκρατία», μέσα από την εξόχως «χιουμοριστική» αυτή μελέτη, γνωρίζει μια θεματοποίηση με επίκεντρο όσους - παρά τα φαινόμενα - είναι οι «καλύτερα οπλισμένοι στον αγώνα της επικράτησης και της κυριαρχικής επιβολής του εγώ». Με δύο επισημάνσεις, ενδεικτικές για τον τρόπο με τον οποίον προσλαμβάνει ο Βάρναλης το δοκίμιο του Λεμπέση: η «κατάλυση των ευφυών» δεν συνεπάγεται και αχρήστευση του «νόμου του ταξικού διαφορισμού». Οι κοινωνικές τάξεις θα διατηρηθούν και οι βλάκες θα «διαφοροποιηθούνε τόσο που ο μέλλων κοινωνιολόγος θα δυσκολεύεται» να τους ταξινομήσει. Και επιπλέον δεν χρειάζεται να καταφύγει κανείς στα μέτρα που προτείνουν κάποιοι βιολόγοι για την «παραγωγή νέου ζωικού είδους», με τη διασταύρωση ανθρώπων και χιμπατζήδων, για να διασφαλίσουν την «κυριαρχία των βλακών». H λειτουργία μόνο του «νόμου της φυσικής επιλογής» θα φέρει την «τελική κατίσχυση των ευφυέστερων», δηλαδή των βλακών. Και τότε η Γη θα καταστεί «παράδεισος» και οι άνθρωποι θα «συνεννοηθούν» άνετα μεταξύ τους. Στην αντίθετη περίπτωση, δηλαδή αν επικρατήσουν οι «λεγόμενοι ευφυείς», τότε «αντίο μαστέλλο» (το «mastello» είναι η καρδάρα, ο ευρύχωρος κουβάς για το γάλα των αγελάδων).
Ο Βάρναλης επανέρχεται με την «απολογία βλακός» που προσπαθεί να αποπάρει τους «μοιρολάτρες και απόλεμους»: «Εμείς οι βλάκες ανανεώνουμε τον κόσμο και βοηθάμε την πρόοδό του. Γιατί η πρόοδος είναι κίνηση - δεν είναι καρέκλα». Οι «ευφυείς της δράσεως» συντρίβουν τους ρομαντικούς, δηλαδή όσους επιλέγουν τα μέσα που χρησιμοποιούν με γνώμονα τον «ηθικό νόμο», γιατί πράττουν σύμφωνα με τους «σκοπούς της φύσης». Ειδικότερα, οι αριστούχοι των πανεπιστημιακών σχολών συχνά εμφανίζονται πιο «ανεπίδεκτοι στη ζωή από τους ανεπίδεκτους στα γράμματα». Οι βλάκες διαθέτουν «αναπτυγμένο» το ένστικτο της αυτοσυντήρησης, προσαρμόζονται ευχερέστερα στην πραγματικότητα και δεν «χάνονται εύκολα». Ο «πραχτικός λόγος» ως λειτουργία «ενστιγματική» δεν έχει καμία σχέση με το «επίκτητο ελάττωμα της αριστείας». Και το επιμύθιο: «Αδελφοί μου, γενήτε κουτοί και ανεπίδεκτοι· έτσι θα γίνετε... υπεράνθρωποι».
Στη μετεμφυλιακή περίοδο ο καθηγητής της Κοινωνιολογίας στην Πάντειο Σχολή, ο E. Λεμπέσης, θα δημοσιεύσει τη μονογραφία: H επαναστατική μάζα, ως «συμβολή εις την κοινωνιολογίαν των κοινωνικών επαναστάσεων», με την απώθηση πια των σοσιαλιστικών του επεξεργασιών της μεσοπολεμικής περιόδου (έφηβος είχε ενταχθεί στην ΟΚΝΕ και μετά τις σπουδές του στη Γερμανία θα συνεργασθεί στη Σοσιαλιστική Επιθεώρηση με εργασίες για την τωρινή δομή του καπιταλισμού). Και επειδή διαφημίζεται το έργο αυτό ότι τάχα κινείται «εκτός πολιτικής», στις πρόσφατες διαδοχικές επανεκδόσεις με επίμετρο τα δύο κείμενα για τους βλάκες και πρόλογο του Π. Φωτέα για τον «απόστολο της αξιοκρατίας», χρήσιμο είναι να υπομνησθεί ότι η Επαναστατική μάζα είχε περιληφθεί στις αντικομμουνιστικές εκδόσεις του Γενικού Επιτελείου Στρατού με τελευταίο κεφάλαιο: «Το φαινόμενον του EAM» (το οποίο έχει παραλειφθεί από τις «Εκδόσεις των φίλων»).
Πάντως, λίγους μήνες πριν από τη δικτατορία της 21ης Απριλίου, ο Τάσος Λειβαδίτης είχε γράψει ότι η συνταγματική εκτροπή, «πέρα απ' τις εθνικές και οικονομικές καταστροφές», θα άφηνε περιθώρια λόγου «μόνον στους εγκωμιαστές του καθεστώτος». Οι «πνευματικοί άνθρωποι» αντί να καταγίνουν στη συγγραφή ενός δοκιμίου «περί βλακείας» θα πρέπει να εμποδίσουν την «κάθοδο των βαρβάρων» με πολλούς τρόπους, από το έντυπο ως το «καυτό πεζοδρόμιο». Ποιοι είναι οι «βάρβαροι» του καιρού μας; Ποιοι συνθέτουν δοκίμια για την ευήθεια που ντύνεται τα κυριακάτικα; Και για να επανέλθω στον Ερασμο που έχει μπροστά του τον «ατοπώτατον» της αθηναϊκής αγοράς που κάνει τους ανθρώπους να απορούν: «Sancte Socrates, ora pro nobis».
 Νούτσος Παναγιώτης
Ο κ. Παναγιώτης Νούτσος είναι καθηγητής της Κοινωνικής και Πολιτικής Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων. 
 http://www.tovima.gr/opinions/article/?aid=171901

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου