Είναι ο Μάκης Βορίδης και ο Κώστας Σημίτης νεοφιλελεύθεροι;

Του Πάσχου Μανδραβέλη

Κουίζ: Τι σχέση έχουν ο κ. θαυμαστής της κυβέρνησης κ. Τάκης Μπαλτάκος («Βαράω προσοχή, σε όσα κάνει η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ») και ο νεκροθάφτης των ανοιχτών επαγγελμάτων κ. Μάκης Βορίδης με τον φιλελευθερισμό, παλιό ή νέο; Την ίδια ακριβώς που έχει και ο κ. Κώστας Σημίτης με τον νεοφιλελευθερισμό. Οτιδήποτε δεν αρέσει στην Αριστερά είναι «νεοφιλελεύθερο»· ακόμη και η αύξηση των φόρων, ακόμη και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο που είναι οργανισμός (δια)κρατικής παρέμβασης και παιδί του Τζον Μέιναρντ Κέινς!

Ο όρος «νεοφιλελεύθερος Σημίτης» δεν είναι σχήμα λόγου. Ανήκει στους θεωρητικούς δέλτους της ρηχής Αριστεράς. Στο βιβλίο του «Ο ατελέσφορος εκσυγχρονισμός. Κριτικά κείμενα από την "Αυγή" και τον "Πολίτη", 1994-2004» (εκδ. Βιβλιόραμα), ο νυν υπουργός και καθηγητής του Πανεπιστημίου Κρήτης κ. Γιώργος Σταθάκης γράφει ότι «η αναζήτηση της αφετηρίας της νεοφιλελεύθερης πολιτικής στην Ελλάδα παραπέμπει στην περίοδο του σταθεροποιητικού προγράμματος του 1985». Ο ίδιος βλέπει ως «το πιο αξιόπιστο μανιφέστο του νεοφιλελευθερισμού στην Ελλάδα» και ως «αφετηριακό κείμενο της νεοφιλελεύθερης πολιτικής στα θέματα της μακροοικονομικής πολιτικής το βιβλίο “Η πολιτική της οικονομικής σταθεροποίησης”» (εκδ. Γνώση 1989). Σημείωσα παλιότερα ότι «το εν λόγω βιβλίο είναι συλλογικός τόμος που επιμελήθηκε ο κ. Κώστας Σημίτης και ανάμεσα στους συγγραφείς είναι και ο Ανδρέας Παπανδρέου. Πατριάρχης του ελληνικού νεοφιλελευθερισμού ο Ανδρέας; Εντάξει! Οι αριστεροί μισούν τον Ανδρέα Παπανδρέου για πολλούς λόγους, αλλά πρέπει να τον τιμωρήσουν με την εσχάτη των πολιτικών ποινών; Ως γνωστόν, η εσχάτη των πολιτικών ποινών στην Ελλάδα είναι ο χαρακτηρισμός “νεοφιλελεύθερος”» («Λογική και νεοφιλελευθερισμός», Καθημερινή 21.6.2011).

Έτσι και στο ημισέλιδο άρθρο -με το οποίο με τιμά η «Εφημερίδα των Συντακτών» και έχει τίτλο «Proud to be neoliberal (Υπερήφανος που είμαι νεοφιλελεύθερος)», - ο κ. Τάσος Τσακίρογλου βρήκε και κάτι άλλο που είναι νεοφιλελευθερισμός: «Κάποιοι ας είναι τουλάχιστον ειλικρινείς και ας μιλούν για την πρότασή τους με το όνομά της: νεοφιλελευθερισμός-βοριδισμός-αντικομμουνισμός.» Ο κ. Βορίδης που κάποτε μιλούσε για«ιδεολογήματα ελευθερίας», νεοφιλελεύθερος; Ο καλός ιδεολογικός μύλος όλα τ' αλέθει...

Σε ένα μόνο πράγμα μοιάζει να έχει δίκιο ο κ. Τσακίρογλου: στην φιλολογία περί ιδεολογικής ηγεμονίας της Αριστεράς στην Ελλάδα. Η αλήθεια είναι ότι πολλά χρόνια πριν ανακαλύψει ο κ. Βορίδης την Γκραμσιανή ανάλυση επεσήμανα -όχι την ιδεολογική ηγεμονία της Αριστεράς, αλλά- τα ιδεολογικά ελλείμματα της Δεξιάς. «Aν θέλει να δει κάποιος τις ρίζες της κρίσης που βιώνει η κεντροδεξιά τα τελευταία είκοσι χρόνια, δεν έχει παρά να ψάξει στα ... βιβλιοπωλεία. Εκεί μπορεί να βρει οποιονδήποτε τρίτης διαλογής μαρξιστή που κριτικάρει ένα σχολιαστή του Λένιν, αλλά δεν θα βρει τον “Πλούτο των Eθνών” του Adam Smith. Θα βρεί Σαμίρ Aμίν, αλλά δεν θα βρει να διαβάσει Friedrich A. Hayek (πλην ενός που αξιώθηκε να βγάλει το 1981 το KΠEE, “O δρόμος προς την Δουλεία”). Δεν έχει θα τα βιβλία του Thomas Paine, ούτε τους Nομπελίστες Oικονομολόγους της Σχολής του Σικάγο. Oλόκληρες περιοχές της παγκόσμιας σκέψης είναι terra incognita για το ελληνικό κοινό... Tο κέντρο και η Δεξιά στην Eλλάδα, αφού κέρδισαν τον εμφύλιο είχαν στα χέρια τους το κράτος το οποίο χρησιμοποίησαν όχι μόνο ως όχημα άσκησης της παντοκρατορίας τους, αλλά και ως μηχανισμό παραγωγής στελεχών. H Δεξιά στην Eλλάδα, όσο είχε το κράτος, δεν είχε κανένα λόγο να ξοδευτεί σε ιδεολογικές αναζητήσεις. H πολιτική φιλοσοφία έγινε ένας προνομιακός χώρος για την παράνομη ή ημι-παράνομη Aριστερά. Tα κόμματα της δεν είχαν πεδίο πολιτικής αντιπαράθεσης, πέρα από εκείνο των ιδεών και δεν είχαν άλλο μηχανισμό παραγωγής στελεχών πέρα από τους μαζικούς χώρους και τις κομματικές διεργασίες· με όλες φυσικά τις αγκυλώσεις της σταλινικής παράδοσης. O λόγος τους είχε ιδεολογικό υπόβαθρο και πολιτική επεξεργασία» («Tο ιδεολογικό έλλειμμα της κεντροδεξιάς στην Eλλάδα», «Tύπος της Kυριακής» 11.8.1998).

Αυτό το έλλειμμα αποτυπώθηκε γλαφυρά σε ένα βιβλίο που βγήκε το 2006 με τίτλο «Η γοητεία των ιδεών Η ελληνική κεντροδεξιά στον 21ο αιώνα» (εκδ. Εξάντας, επιμ. Βασιλική Σιούτη, πρόλογος Θ. Ρουσόπουλος). Σημειώναμε τότε: «Ενα σημαντικό βιβλίο βγήκε πρόσφατα από τις εκδόσεις «Εξάντας». Σημαντικό όχι προς το περιεχόμενο: είναι μια συλλογή άρθρων που δημοσιεύτηκαν κατά το παρελθόν στον ελληνικό Τύπο. Η πρωτοτυπία του βιβλίου έγκειται στο γεγονός ότι η ανθολόγηση έγινε από την αφρόκρεμα της νέας ελληνικής Κεντροδεξιάς. “Ζητήσαμε”, γράφει στο εξώφυλλο του βιβλίου η επιμελήτρια της έκδοσης και δημοσιογράφος της “Ελευθεροτυπίας” κ. Βασιλική Σιούτη, “από διακεκριμένα στελέχη της ελληνικής κεντροδεξιάς να παρουσιάσουν τις ιδέες που τους γοητεύουν ή τους προβληματίζουν”. Ετσι τα κείμενα του βιβλίου επέλεξαν οι: Θ. Κασσίμης, Θ. Ρουσόπουλος, Γ. Αλογοσκούφης, Ν. Κακλαμάνης, Γ. Βουλγαράκης, Μ. Κεφαλογιάννης, Γ. Παπαθανασίου, Θ. Ξανθόπουλος, Π. Τατούλης, Ε. Στυλιανίδης, Β. Αντώναρος, Κ. Αγοραστός, Μ. Παπαδόπουλος και Ν. Γεωργιάδης. Απαντες στελέχη και οι περισσότεροι υπουργοί της “φιλελεύθερης παράταξης”. Το εκπληκτικό όμως είναι ότι, αν εξαιρέσουμε ένα κείμενο του νεοσυντηρητικού Ρόμπερτ Ντ. Κάπλαν, ο τόμος αποτελείται από κείμενα αριστερών διανοητών. Από τους πιο έξαλλους (όπως οι Νόαμ Τσόμσκι και Ιμανουέλ Βαλερστάιν), μέχρι τους στοχαστικούς (όπως οι Νομπέρτο Μπόμπιο και Τόνι Νέγκρι) και από τους (χονδρικά πάντα) θεωρητικούς της σοσιαλδημοκρατίας (όπως οι Τζον Κένεθ Γκαλμπρέιθ και Αμάρτυα Σεν) μέχρι τους ακατανόητους (Ζακ Ντεριντά). Οπότε τεκμηριωμένα μπορούμε να πούμε πως ο τίτλος του βιβλίου «Η γοητεία των ιδεών», είναι λειψός. Πιο ακριβής θα ήταν ο τίτλος: “Η γοητεία των αριστερών ιδεών”. Οσο για τον υπότιτλο του βιβλίου, “Η Ελληνική Κεντροδεξιά στον 21ο Αιώνα”, είναι ακριβέστατος. Αυτό είναι η ελληνική κεντροδεξιά. Μια παράταξη που πορεύεται με αριστερά δανεικά στη νέα εποχή. Στον ορίζοντά της δεν υπάρχει η φιλελεύθερη σκέψη. Ούτε καν η συντηρητική» («Η γοητεία των (αριστερών) ιδεών», Καθημερινή 23.7.2006)

Αυτή ήταν η κατάσταση τότε, ασχέτως αν οψίμως την ανακάλυψε και την χρησιμοποιεί ο κ. Βορίδης. Λέμε «ήταν» γιατί τώρα συμβαίνει κάτι εξίσου εκπληκτικό. Έχουμε πλήρη αντιστροφή. Στην κεντροδεξιά άρχισε να γίνεται γόνιμος διάλογος και αρχίζουν να ξεκαθαρίζουν τα μέτωπα νεοσυντηρητικών, εθνικιστών, φιλελεύθερων κ.λπ., κάτι που φαίνεται και στον διάλογο που γίνεται σήμερα για την εκλογή αρχηγού στην Νέα Δημοκρατία. Στην αντίπερα όχθη όμως η Αριστερή σκέψη απολιθώθηκε στον θρόνο της. Το μόνο που παράγει πια είναι κραυγές περί «νεοφιλελευθερισμού στα πρόβατα», κραυγές που επαναλαμβάνει και η ρηχή Δεξιά. Η Αριστερή σκέψη γίνεται προϊόντος του χρόνου βαθιά συντηρητική, κι αυτό δεν έχει να κάνει μόνο με την καταστροφική διακυβέρνηση των ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ. Εδώ και χρόνια η Αριστερά εγκλωβίστηκε στην καταγγελία του υπάρχοντος· όλα είναι «νεοφιλελεύθερα» από το δανέζικο κράτος πρόνοιας (που πρώτο εφήρμοσε την ευασφάλεια) μέχρι την φορολογία ακινήτων· όλοι είναι «νεοφιλελεύθεροι», από τον κ. Σημίτη μέχρι τον κ. Βορίδη και φυσικά τον γράφοντα. Η Αριστερά δεν παράγει καμιά νέα ιδέα, απλώς μηρυκάζει τις παλιές. Πιστεύει δε ότι, όπως έγινε με την Θεία Λειτουργία, η διαρκής επανάληψη παλαιών τσιτάτων θα κρατήσει το δόγμα ζωντανό.

Έτσι μέσα σε λίγα χρόνια η Δεξιά άρχισε να συζητά ενώ η Αριστερά συνεχίζει να κραυγάζει. Κι εδώ υπάρχει ο αντίστροφος κίνδυνος από εκείνον που επισημάναμε το 2006: «O ιδεολογικός μονόλογος, όμως, δεν απονευρώνει μόνο την κεντροδεξιά. Βλάπτει σοβαρά και την πολιτική υγεία ενός τόπου. Eντάσσει στοιχεία ανορθολογισμού στον δημόσιο διάλογο, επειδή όλοι προσπαθούν να πουν το ίδιο πράγμα με διαφορετικές και πιο έντονα χρωματισμένες λέξεις. Το διαλεκτικό σχήμα “θέση-αντίθεση-σύνθεση” δεν λειτουργεί. Αντιθέτως ισχύει το “θέση-πιο κραυγαλέα θέση-αποσύνθεση”. Αυτό γίνεται απολύτως εμφανές σε κάθε προσπάθεια μεταρρύθμισης και από την τωρινή και από την προηγούμενη κυβέρνηση. Στον δημόσιο διάλογο δεν συγκρούονται τεκμηριωμένα επιχειρήματα περί π.χ. “αποτελεσματικότητας της αγοράς” και “ευαισθησίας του κράτους” ώστε να καταλήξουμε σε μια διαλεκτική σύνθεση. Συμπορεύονται αφορισμοί για το κράτος και ύβρεις για την αγορά. Οπότε μπορούμε να εξηγήσουμε την αντίδραση για τα μη κρατικά πανεπιστήμια ή να καταλάβουμε γιατί 70% των Ελλήνων θέλει δημόσια την “Ολυμπιακή”»  («Η γοητεία των (αριστερών) ιδεών», Καθημερινή 23.7.2006)

Μια απολιθωμένη Αριστερά, όπως είναι σήμερα, είναι εξίσου κακό για τον τόπο όσο ήταν και η απολιθωμένη Δεξιά τα προηγούμενα χρόνια. Ο ιδεολογικός μονόλογος δεν βοηθά την πρόοδο. Χρειάζεται σοβαρή θέση και σοβαρή αντίθεση για να προκύψει η ευεργετική σύνθεση. Όχι κραυγές και συνθήματα στο μπλέντερ, για τα οποία κανείς δεν πρέπει να είναι proud...