Ένας αδήριτος κανόνας, ιδίως της ευρωπαϊκής πολιτικής ζωής, είναι ότι οι μεγαλύτερες αναδιαρθρώσεις και νεοφιλελεύθερες μεταρρυθμίσεις πραγματοποιούνται από κυβερνήσεις με «αριστερό» ή «προοδευτικό» πρόσημο. Είναι αδύνατο να κατανοήσουμε το σημερινό τοπίο στην Ευρώπη χωρίς να αναλογιστούμε τη «συνεισφορά» του ΠΑΣΟΚ, των γάλλων Σοσιαλιστών, των γερμανών Σοσιαλδημοκρατών και των βρετανών Εργατικών στις ιδιωτικοποιήσεις, στις ελαστικές σχέσεις εργασίας, στις νέες μορφές «συνέργειας» δημόσιου και ιδιωτικού τομέα. Κόμματα με ιστορικούς δεσμούς –και γνώση– των εργατικών και λαϊκών τάξεων, μπορούσαν πολύ καλύτερα να υπονομεύσουν τις αντιστάσεις των κοινωνικών στρωμάτων που υποτίθεται ότι εκπροσωπούσαν.
Η νέα αφήγηση
Φαίνεται ότι και ο ΣΥΡΙΖΑ βαδίζει στην ίδια κατεύθυνση. Άλλωστε, από πολλές πλευρές έχει τονιστεί ότι το τρίτο μνημόνιο είναι περισσότερο «στρατηγικό» από τα άλλα και περισσότερο προσανατολισμένο στις «μεταρρυθμίσεις» παρά στα αμιγώς ταμειακά μέτρα. Επιδιώκει ένα νέο παραγωγικό μοντέλο στηριγμένο στις ιδιωτικοποιήσεις, στις ξένες «επενδύσεις», στην ετοιμότητα μεγάλου μέρους μιας εργατικής δύναμης με σημαντικές δεξιότητες να εργαστεί για χαμηλούς μισθούς και ελαστικές εργασιακές σχέσεις, στο εμφατικό όχι σε μεγαλεπήβολα σχέδια «πρωταγωνιστικού ρόλου στα Βαλκάνια», αλλά απορρόφησης ευρωπαϊκών κονδυλίων και αξιοποίησης κλάδων που ενδιαφέρουν τους «επενδυτές» (ενέργεια, τουρισμός, αγροτοδιατροφική βιομηχανία κ.λπ.). Συρρικνώνει το κοινωνικό κράτος σε ένα δίχτυ κοινωνικής προστασίας (συχνά και με χαρακτηριστικά «ιδιωτικής φιλανθρωπίας», όπως φαίνεται από το σχέδιο για «χορηγούς» στο δεκατιανό των μαθητών), περιορίζει το ρόλο του δημοσίου και υποκαθιστά τη δημιουργία σταθερών θέσεων απασχόλησης με την επιδότηση της «κοινωνικής οικονομίας» και της «νεοφυούς επιχειρηματικότητας».
Στην πραγματικότητα, η πολιτική αυτή διαμορφώνει μια νέα σελίδα βαλκανικού νεοφιλελευθερισμού. Με μια νέα διαπλοκή έτοιμη να στηθεί γύρω από τις νέες «επενδύσεις» και τη διανομή του ΕΣΠΑ, με τα μεσαία στρώματα καθημαγμένα και συρρικνωμένα, με τα λαϊκά στρώματα να σπρώχνονται σε έναν επιβιωτισμό που θεωρεί τα «πεντάμηνα» ευλογία.
Αν η κυβέρνηση μπορέσει να αποφύγει τη μείζονα κοινωνική σύγκρουση γύρω από το Ασφαλιστικό –κάτι καθόλου δεδομένο γιατί όλοι καταλαβαίνουν ότι απειλείται το τελευταίο «σωσίβιο» που έχει μείνει στις οικογένειες– και εάν δεν προκύψει μεγάλη υφεσιακή επιδείνωση από τα μέτρα που ήδη εφαρμόζονται, η κυβέρνηση θα αρχίσει να παρουσιάζει αυτό το μοντέλο, που σε τίποτα δεν διαφέρει από τη νεοφιλελεύθερη ορθοδοξία, ως «αναπτυξιακή δυναμική» και έξοδο από την κρίση. Ποιες θα είναι οι βασικές πλευρές αυτής της νέας αφήγησης; Ότι η ελληνική κοινωνία είχε ένα μοντέλο γεμάτο παθογένειες, που επέτρεπε στις προηγούμενες γενιές εργαζομένων και συνταξιούχων να έχουν «κατακτήσεις» σε βάρος των νεότερων. Ότι οι οργανωμένες εκφράσεις του λαϊκού κινήματος είχαν στρεβλώσεις, γραφειοκρατία, λογική «κεκτημένων», απρονοησία για μεγάλο μέρος της κοινωνίας. Ότι ανάπτυξη σημαίνει επενδύσεις, εξωστρέφεια, νεανική επιχειρηματικότητα και ανταγωνιστικότητα, όχι απλώς αναδιανομή. Ότι η αντιμετώπιση της κοινωνικής καταστροφής πρέπει να περιλαμβάνει και την «αλληλεγγύη» (τις ΜΚΟ) και τη φιλανθρωπία και τη «χορηγία» του ιδιωτικού τομέα. Ότι παιδεία σημαίνει σύνδεση με τις επιχειρήσεις. Ότι το Δημόσιο χρειάζεται αναδιάρθρωση, αξιολόγηση και κίνητρα για απόδοση. Ότι τα μνημόνια είχαν και σωστές πλευρές που επισκιάστηκαν από τον κοινωνικά ανάλγητο τρόπο που εφαρμόστηκαν. Από τις αναφορές του Τσίπρα στο απαράδεκτο φαινόμενο των «συντάξεων στα 50», στο καλωσόρισμα των χορηγών στα σχολεία, στη νεοφιλελεύθερη μεταρρύθμιση του Ασφαλιστικού, στην προτροπή Τσακαλώτου στους διαδηλωτές να μη διαμαρτύρονται, αλλά και να κάνουν προτάσεις, ψήγματα αυτής της αφήγησης αρχίζουν ήδη να αναδύονται, βάζοντας τέλος στη ρητορική του «θύματος» και του «πάσχοντος πρωθυπουργού» που αναγκάζεται να εφαρμόσει αυτά τα μέτρα.
Οι πρόθυμοι συγγραφείς
Πώς, όμως, θα μπορέσει να αρθρωθεί αυτή η νέα αφήγηση; Καταρχάς από την ίδια την πραγματικότητα. Για παράδειγμα, σήμερα, η κυβέρνηση στηρίζεται σε σημαντικό βαθμό στην αποτελεσματικότητα του υφυπουργού για θέματα ΕΣΠΑ Αλέξη Χαρίτση και του γενικού γραμματέα ιδιωτικών επενδύσεων καθ. Λόη Λαμπριανίδη, μια που η «απορροφησιμότητα» ευρωπαϊκών πόρων έχει αναχθεί σε πρώτη προτεραιότητα. Αυτό, όμως, εκ των πραγμάτων διαμορφώνει ένα αναπτυξιακό μοντέλο στα χνάρια του ΕΣΠΑ, των τομέων και δράσεων που επιτρέπει, της επιθετικής επιχειρηματικής λογικής που εγγράφει.
Από εκεί και πέρα, παρότι η κυβέρνηση δείχνει σε μεγάλο βαθμό να στηρίζεται σε στελέχη που έχουν μια εμπειρία να διαχειρίζονται τις ιστορικές στρατηγικές αναφορές της Αριστεράς προς πάσα κατεύθυνση (ενίοτε και γιατί έχουν κάνει διασπάσεις και από τα αριστερά και από τα δεξιά, όπως π.χ. προερχόμενα από το ΚΚΕ εσ. στελέχη όπως ο Ν. Φίλης ή ο Π. Σκουρλέτης), στην πραγματικότητα δεν θα έρθει από εκεί η νέα αφήγηση, αλλά από μια γενιά στελεχών που εξαρχής διδάχτηκε και την αριστερή και τη συστημική λογική.
Εδώ πρέπει να δούμε και μια άλλη κρίσιμη παράμετρο. Ενώ η Δεξιά μπορεί παραδοσιακά να αντλεί στελέχη και από την αγορά, η Αριστερά κατεξοχήν στηρίζεται στην ακαδημία. Μόνο που τα πανεπιστήμια δεν είναι αυτό που ήταν. Με την εξαίρεση κάποιων χώρων των ανθρωπιστικών και κοινωνικών επιστημών, τόσο ο χώρος των οικονομικών όσο και των τεχνολογικών κατευθύνσεων ηγεμονεύεται από μια συστημική λογική. Για παράδειγμα, σήμερα όποια/ος θέλει να κάνει οικονομικά και να σταδιοδρομήσει πρέπει να μαθαίνει, να κατέχει, να διδάσκει και να διερευνά και τις κυρίαρχες, αγοραίες εκδοχές «οικονομικής θεωρίας», «διοίκησης επιχειρήσεων», «χρηματοοικονομικής». Αυτό ίσχυε ακόμη περισσότερο για όσους εργάστηκαν στο χώρο των επιχειρήσεων. Μόνο που από το «κατέχεις» μέχρι το «ενστερνίζεσαι» συχνά η απόσταση είναι ένα μνημόνιο δρόμος.
Το παράδειγμα του οικονομικού επιτελείου είναι χαρακτηρι-στικό. Τα δύο διαδοχικά κύματα εκκαθαρίσεων του οικονομικού επιτελείου, πριν από τις εκλογές του Γενάρη, με το διωγμό του Γιάννη Μηλιού και των συνεργατών του και φυσικά το καλοκαίρι με την αποπομπή Βαρουφάκη, άφησαν πλήρως το πεδίο σε στελέχη που γνωρίζουν τη συστημική λογική.
Φωτογραφία: Μενέλαος Μυρίλλας / SOOC
Η φιγούρα του Γιώργου Χουλιαράκη είναι ενδεικτική. Το πάλαι ποτέ στέλεχος των Αριστερών Συσπειρώσεων Φοιτητών θα αφήσει τον μαχητικό αντικαπιταλισμό των αμφιθεάτρων για μια ακαδημαϊκή καριέρα στην Αγγλία που, όμως, δεν σφραγίστηκε από ιδιαίτερο ριζοσπαστισμό, αλλά μάλλον από προσπάθεια κατοχύρωσης σε συστημικά δίκτυα οικονομολόγων όπως το Euro Area Business Cycle Network. Χωρίς οποιαδήποτε πολιτική παρουσία για πολλά χρόνια, θα συνδεθεί με το μηχανισμό που έφτιαχνε ο Γ. Δραγασάκης και θα εμφανιστεί ως αυτός που θα αναλάβει ουσιαστικά να κλείσει τη διαπραγμάτευση υπέρ των δανειστών. Στην ομιλία του στις προγραμματικές δηλώσεις η αναφορά σε «κυβέρνηση της Αριστεράς» ερχόταν σε κωμικοτραγική αντίστιξη με έναν γκρίζο και απρόσωπο τεχνοκρατικό λόγο που πάνω απ’ όλα έβαζε την οικονομική σταθερότητα.
Μια άλλη φιγούρα, που θα παίξει ρόλο σε αυτή τη νέα αφήγηση θα είναι αυτή του Φραγκίσκου Κουτεντάκη, του ανθρώπου που είναι σήμερα κομβικός στην εφαρμογή μιας ιδιαίτερα περιοριστικής δημοσιονομικής πολιτικής. Προερχόμενος και αυτός από την εξωκοινοβουλευτική Αριστερά ως μαχητικός συνδικαλιστής των ΕΑΑΚ στη δεκαετία του 1990, θα εργαστεί στο Σώμα Επιθεωρητών Εργασίας, κατά γενική ομολογία με άψογο τρόπο, προτού καταλήξει στην ακαδημαϊκή καριέρα και εσχάτως σε πολιτικό ρόλο. Εδώ η θεωρητική επάρκεια συνδυάζεται με τη γνώση της αγοράς εργασίας, της παραβατικότητας των εργοδοτών, αλλά και των στρεβλώσεων ενίοτε και της διαφθοράς των συνδικάτων. Γνώση αναγκαία, εάν πρόκειται η νέα αφήγηση να στηριχτεί και στην επισήμανση των κακοδαιμονιών που έπρεπε ούτως ή άλλως να αντιμετωπίσουμε. Καθόλου τυχαία ο κ. Κουτεντάκης μάς καλούσε το Μάρτιο του 2015 «να αναγνωρίσουμε τις θεσμικές και πολιτικές μας παθογένειες», να μην έχουμε την αφελή άποψη ότι «είμαστε ο αγνός και παρθένος λαός που επιβουλεύονται τα ξένα συμφέροντα» και φυσικά να πληρώσουμε τους φόρους μας.
Οι παράλληλοι μηχανισμοί
Ο παράλληλος μηχανισμός του Γ. Δραγασάκη, επισημοποιημένος άλλωστε μέσα από τη λειτουργία του Κυβερνητικού Συμβουλίου Οικονομικής Πολιτικής (ΚΥΣΟΙΠ), θα παίξει επίσης ρόλο όχι μόνο στο πώς θα χαραχτεί οικονομική πολιτική, αλλά και στην αφήγηση για τη νέα πολιτική. Ο πρώτος γραμματέας του Δημήτρης Λιάκος, νυν διευθυντής του οικονομικού γραφείου του πρωθυπουργού, με προϋπηρεσία σε επενδυτικές εταιρείες και τράπεζες έπαιξε επίσης ρόλο στην ομάδα διαπραγμάτευσης μαζί με τους Χουλιαράκη και Κουτεντάκη. Έπειτα, η πρόσφατη συμπερίληψη του Θανάση Μισδανίτη, στενού συνεργάτη του Γ. Δραγασάκη, στο διοικητικό συμβούλιο του ΟΤΕ, είναι ενδεικτική μιας νέας γενιάς στελεχών που θα προσπαθήσουν κατεξοχήν να προβάλουν την επιχειρηματικότητα ως πλευρά της νέας αφήγησης.
Όμως, η παρουσία του συστήματος Δραγασάκη αποτυπώνεται και σε άλλες πλευρές. Η περίπτωση των αδελφών Καλπαδάκη είναι ενδεικτική. Γόνοι διπλωματικής οικογένειας, ο μεν Βαγγέλης θα έχει εντυπωσιακή διπλωματική καριέρα για το νεαρό της ηλικίας του πριν καταλήξει διπλωματικός σύμβουλος του πρωθυπουργού, ενώ ο αδελφός του Γιώργος, από διευθυντής του πολιτικού γραφείου του Γ. Δραγασάκη, θα βρεθεί στην κομβική θέση του γραμματέα του ΚΥΣΟΙΠ. Ο Γιώργος Καλπαδάκης θα έχει την τύχη στην παρουσίαση του βιβλίου του για το Μακεδονικό, το 2013, να μιλήσουν γι’ αυτόν, μεταξύ άλλων, η Ντόρα Μπακογιάννη, ο Θάνος Βερέμης, ο Γ. Δραγασάκης, ο Ευάγγελος Κωφός κ.ά. Το ίδιο το βιβλίο χωρίς να ξεφεύγει από τα όρια της επίσημης διπλωματίας θα αποφύγει την ταύτιση των κινητοποιήσεων με «εθνικισμό», αντιπροτείνοντας τον πατριωτισμό ως «ήρεμη αγάπη για την πατρίδα». Οι καλές του σχέσεις με το διπλωματικό κατεστημένο, ο νευραλγικός ρόλος του στο ΚΥΣΟΙΠ, η προσπάθειά του να δείξει ότι μπορεί να αρθρώσει έναν σύγχρονο «προοδευτικό» λόγο, η εμφανής πολιτική φιλοδοξία, όλα είναι ενδεικτικά των πρακτικών και λογικών των νέων στελεχών που διεκδικούν παίξουν ρόλο στη μνημονιακή αφήγηση του ΣΥΡΙΖΑ.
Άλλες φορές, βεβαίως, υπάρχει απευθείας πρόσκληση στελεχών από τον ιδιωτικό τομέα. Η ανάθεση της θέσης του διευθύνοντος συμβούλου της Invest in Greece (του ΝΠΙΔ που έχει αρμοδιότητα την προσέλκυση νέων επενδυτών) στον προ-ερχόμενο από την Intralot και τον όμιλο Κόκκαλη, Βελισσάριο Δότση, είναι από αυτή την άποψη ενδεικτική.
Ο τελικός ρόλος στον ίδιο τον Τσίπρα
Όπως και συνολικά στη διακυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ, έτσι εδώ τον τελικό ρόλο θα αναλάβει ο ίδιος ο Τσίπρας. Αυτό θα είναι το κέντρο που τελικά θα κάνει την «αλλαγή παραδείγματος» στο λόγο του ΣΥΡΙΖΑ. Και αυτό δίνει μια ιδιαίτερη σημασία στην ίδια τη στενή ομάδα γύρω από τον πρωθυπουργό. Ο κομβικός ρόλος του Νίκου Παππά είναι ούτως ή άλλως σχολιασμένος πολλαπλά, όπως και ο τρόπος που έχει αρθρώσει σταδιακά έναν συγκεκριμένο μηχανισμό, από τη δική του ανάληψη της αρμοδιότητας των ξένων επενδύσεων, μέχρι τις τοποθετήσεις έμπιστών του προσώπων σε νευραλγικές θέσεις. Παρότι συνήθως ο δημόσιος λόγος του σφραγίζεται κυρίως από τις απαιτήσεις της άμεσης επικοινωνιακής αποτελεσματικότητας, εντούτοις η ίδια η πρακτική του, από την αναζήτηση σχέσεων με επιχειρηματίες μέχρι τη λογική «πάση θυσία στην εξουσία», αντικειμενικά δείχνει τη νέα κατεύθυνση.
Από εκεί και πέρα, η θεωρητική κατάρτιση του Δ. Τζανακόπουλου, που μάλλον ξεπέρασε εύκολα το τραυματικό βίωμα του καλοκαιριού, σε συνδυασμό με τις δεξιότητες όσων ασχολούνται με την επικοινωνιακή παρουσία του πρωθυπουργού (Α. Τσέκερης, Θ. Καρτερός και ο επανακάμψας Θ. Μιχόπουλος) εγγυώνται ότι η νέα αφήγηση πάντα θα φαντάζει περισσότερο «προοδευτική» από την κυνική αποδοχή του πυρήνα του νεοφιλελευθερισμού, όπως είναι στην πραγματικότητα, πριν από τη μαζική αναπαραγωγή της από το μηχανισμό του Ν. Παππά στην ΕΡΤ, στο ΑΠΕ και στα όποια φίλια ΜΜΕ (από την Αυγήκαι την Εφημερίδα των Συντακτών μέχρι τα εντιτόριαλ της Κατερίνας Ακριβοπούλου στο altsantiri.gr).
Παναγιώτης Σωτήρης
http://unfollow.com.gr/print-edition/kai-ean-den-eixame-mnimonio-tha-eprepe-na-to-efevroume-i-anadiomeni-nea-afigisi-tou-siriza/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου